In de vroege ochtenduren van wat wederom een warme meidag zou worden, werd Ermelo opgeschrikt door enkele luide knallen. Deze blijken afkomstig te zijn van een bedrijventerrein waar Tomassen Duck-To gevestigd is, Nederlands enige slachthuis voor eenden. Kort daarvoor heeft een individu vijf vrachtwagens in brand gestoken, volgens een claimbrief een actie om de ‘‘toch al verzwakte eenden-industrie’’ een klap toe te brengen.
Wanneer het nieuws zich verspreid valt het op dat velen zeggen dat dierenactivisten dit niet zouden doen, dat dit geen zin heeft of dat het waarschijnlijk de eigenaar zelf is. Tegelijkertijd claimt hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos dat dierenactivisten steeds radicaler worden. In het volgende artikel proberen we dan ook een indruk te scheppen van brandstichting als actiemiddel in de strijd voor dierenbevrijding.
DierenBevrijdingsFront
Veruit de meeste illegale acties in Nederland worden uitgevoerd door het DierenBevrijdingsFront. Dit is geen organisatie, maar een naam aangedreven door enkele richtlijnen, welke gebruikt kan worden door iedereen die de gestelde richtlijnen in acht neemt. Een van deze maakt brandstichting tot een lichtgrijs gebied: er mogen namelijk géén levens in gevaar worden gebracht. Belangrijke noot: tot op vandaag is er wereldwijd nog nooit iemand omgekomen bij dergelijke acties.
Het DierenBevrijdingsFront is ontstaan uit de Band of Mercy (welke op haar beurt weer is ontstaan uit de Hunt Saboteurs Association). The groep is opgericht door 6 individuen, waaronder Ronnie Lee, een bekende in de dierenbevrijdingsbeweging. Een van de meest succesvolle acties vond plaats in juni 1974, noordwestelijk van Norfolk in het Verenigd Koninkrijk. De zeehondenjacht zou aldaar worden uitgevoerd door twee boten, een jaarlijks terugkerende traditie. Twee leden van de groep benaderden de boten en staken ze in brand. Een ervan werd compleet vernietigd, de ander licht beschadigd. Toch konden hierdoor de boten niet uitvaren en ging het bedrijf die de boten exploiteerden failliet. Geen ander bedrijf durfde het stokje over te nemen en er heeft nooit meer een zeenhondenjacht plaats gevonden.
Nadat Ronnie Lee was opgepakt en enige tijd heeft moeten doorbrengen in de gevangenis, was hij meer gemotiveerd dan ooit. Hij verzamelde een dertig gelijkgestemden en samen brachten ze het Animal Liberation Front in leven, of wat wij kennen: het DierenBevrijdingsFront.
Het begin
In Nederland werd de eerste actie van het DierenBevrijdingsFront uitgevoerd op kerstnacht 1979, toen 13 beagles werden bevrijd uit een proefdiercentrum. Daarbij ontsnapte een beagle nog op het terrein, welke moest worden achter gelaten. In de jaren die daarop volgden werden tal van acties uitgevoerd, soms met succes en publieke steun, soms confronterend.
De eerste (voor zover bekende) brandstichting vond plaats 7 jaar later, toen in december 1986 het clubhuis van een jagersvereniging in brand werd gestoken en als verloren moest worden beschouwd. Enkele andere van dergelijke acties volgden, maar brandstichting als actiemiddel nam pas echt een sprong aan het einde van 1993, met de geboorte van een nieuwe groep.
Nieuwe namen
In december 1993 liet actiegroep de Rode Haan als eerste van zich horen, door brand te stichten in een loods waar vrachtwagens stonden opgeslagen. Deze vrachtwagens vervoerden normaliter duiven, gebruikt voor de sport. Het DierenBevrijdingsFront heeft hier vaker tegen geprotesteerd, omdat veel duiven de terugtocht niet overleven, verdwaald of verzwakt raken. De actie word verbazingwekkend genoeg niet eens zo negatief ontvangen in de reguliere pers.
In de komende jaren zullen zij tal van acties uitvoeren waarbij brandstichting niet word geschuwd, versterkt door een andere groep die eerder nog niet is voorgekomen. Deze groep bestond uit twee personen, die gebruik maakten van twee namen. De ‘‘Right Animal Treatment’’ (RAT) en ‘‘Animal Justice Front’’. Samen voeren ze een campagne tegen de vleesindustrie, waarbij slachthuis na slachthuis in brand word gestoken, slagerijen worden gesaboteerd en zo verder. Na 28 acties worden Erik en Frank opgepakt, simpelweg omdat ze elkaar belden met dezelfde telefoon (toen er nog telefoons langs de weg stonden) die werd afgeluisterd voor een niet gerelateerde zaak. Toeval, die ervoor zorgt dat de heren 3 jaar en 2.5 jaar cel krijgen, met enkele maanden voorwaardelijk.
Een nieuwe golf
De toon is echter gezet. Meerdere groepen en individuen gaan met benzine of andere vlambare materialen op pad, nu is gebleken dat met een nacht effectief werk een heel bedrijf tijdelijk of permanent kan worden plat gelegd. De verzekering dekt niet altijd alle schade of het bedrijf is niet verzekerd tegen dergelijke acties. Daarnaast heeft brandstichting bij een slachthuis ook invloed op bijvoorbeeld de leveranciers, die problemen ondervinden om hun dieren te laten slachten.
In de periode tussen 1996 en 2004 hebben er minstens 48 brandstichtingen of pogingen tot brandstichting plaats gevonden in Nederland. Zo zorgde een brand bij Dumeco in 2001 voor miljoenen aan schade, het slachthuis moest een half jaar dicht. Een brandstichting bij slachthuis Welling kreeg een zure nasmaak, toen bleek dat de eigenaar de schade niet kon verhalen op de verzekering.
Sciencelink
Een verschuiving van prioriteiten, lijkt ertoe te hebben geleid dat rond 2004 het aantal brandstichtingen drastisch afnam. Men legde focus op acties tegen ABN AMRO, welke banden onderhield met het BPRC (Biomedical Primate Research Centre) en op bedrijven die samenwerkten met het beruchte proefdiercentrum HLS (Huntingdon Life Sciences). Acties tegen de vleesindustrie namen in het algemeen sowieso af. Bont en dierproeven waren de belangrijkste onderwerpen. Her en der gaat er wel nog een jachthut in vlammen op, en een paar auto’s, maar daarmee is ook bijna alles gezegd.
Iemand die daar anders over denkt, is een van de medewerkers van Harlan, welke tevens actief is in de ontwikkeling van het nieuwe proefdiercentrum Sciencelink. We benoemen hier het jaar 2007. Het project roept veel weerstand op en met de actiegroep Anti Dierproeven Coalitie in het voortouw, worden er vele protesten georganiseerd. Op 11 augustus 2007 word het eerder genoemde individu gewekt door het feit dat zijn auto’s in brand zijn gestoken. Een ervan brand volledig uit. Met de groeten van het DierenBevrijdingsFront. Het is een duidelijk merkbare verharding rondom de campagne, frustraties omdat het project nog steeds doorgang zal vinden ondanks grote onvrede vanuit de algemene bevolking.
Het zal niet de enige ondergrondse actie zijn. Op kerstavond van datzelfde jaar worden de huizen beklad van de projectmanagers. Projectmanagementbureau Van der Looy uit Weert besluit hierop de deelname aan de constructie van Sciencelink te stoppen. Er komt geen vervolg, op een dikke rode streep door het plan na. De dierenactivisten hebben gewonnen.
Het einde van een tijdperk
In de jaren daarna verdwijnt brandstichting vrijwel geheel uit het beeld. De dierenrechtenbeweging op zichzelf maakt een flinke groei door en actiegroepen zijn druk bezig met bovengrondse campagnes. Respect voor Dieren, Bite Back, een Dier een Vriend en de Anti Dierproeven Coalitie trekken hierin het voortouw. Toch blijft er altijd iets broeien. Een grote groep activisten is niet bang deel te nemen aan acties waarbij er een risico bestaat opgepakt te worden en op elke grote demonstraties zijn er leuzen te horen in solidariteit met het DierenBevrijdingsFront.
Langzaam, door de jaren heen, verdwijnen op een enkele uitzondering na ook de laatste signalen van een ‘‘stadsguerilla tegen dieruitbuiting’’ of de ‘‘oorlog op het platteland’’. Enkel jachthutten worden nog massaal vernield en hier en daar worden dieren gered uit de bio-industrie. Niet enkel door het DierenBevrijdingsFront, ook individuen en bovengrondse groepen nemen deze tactieken over. Brandstichting is verleden tijd.
Tomassen Duck-To
Tot 28 mei 2020, toen directeur Gertjan Tomassen van eendenslachterij Tomassen Duck-To in Ermelo een erg verontrustend bericht moest aanhoren. Vijf van zijn vrachtwagens staan in brand. Deze kunnen als verloren worden beschouwd, maar het slachthuis zelf staat nog overeind. Vermoedelijk omdat de actievoerder zichzelf in brand heeft gezet bij het uitvoeren van de actie, op een video is te zien hoe hij weg rent lijkend op een vuurbal. De actie afgebroken door een simpele fout: te dichtbij gestaan.
De dader in kwestie geeft zichzelf vlak daarna aan bij de politie. In de paniek heeft hij zijn autosleutels verloren en de auto is in beslag genomen. Een arrestatie zou een kwestie van tijd zijn, zelf naar de politie stappen was dan ook de makkelijkste zet. Op dit moment zijn er nog geen verdere details bekend en een eventuele rechtszaak zal laten zien hoe zwaar de consequenties zijn.
Voor de ‘‘eenden-industrie’’ zouden de consequenties echter enorm zijn geweest, mits de actie was geslaagd. Het slachthuis is namelijk het enige in zijn soort in Nederland, waardoor de hele keten afhankelijk is van Tomassen Duck-To. Duck-To ligt al langer onder vuur, net zoals de boerderijen waar eenden worden gehouden. Actiegroep Animal Rights bracht beelden naar buiten die het publiek schokten, buurtbewoners klagen over overlast. Een succesvolle brandstichting zou zorgen voor een lange en zware weg naar herstel. Was deze actie gelukt, dan betekende dat misschien wel het einde van deze bedrijfstak in Nederland.
Verharding
Al snel na de actie spreekt men van een verharding die al enkele jaren plaats vind in Nederland. Maar is dat wel zo? Wanneer iemand het archief erop naslaat, lijkt het juist alsof dierenactivisten een stuk softer zijn geworden. Er worden niet meer op wekelijkse basis ruiten ingegooid of auto’s vernield, er worden geen personen thuis opgezocht en al helemaal (bijna) geen brandstichtingen gepleegd. Men kiest voor meer onschuldige acties die op sympathie kunnen rekenen: dieren bevrijden en herplaatsen, beelden maken van onrecht en dit publiceren of het omleggen van een (al dan niet illegale) jachthut. In 2019 (let op: het archief van 2010-2019 is nog in de maak en staat nog niet online) werden er naast de eerder genoemde acties voor zover bekend enkel een paar circusborden vernield.
De verharding, wat meermaals genoemd is, lijkt dan ook niet aan de orde. Dat zou zomaar elk moment kunnen veranderen. Voor elke actie is er immers een plaats en een tijd en brandstichting kán effectief zijn, zo heeft de geschiedenis ons geleerd. Met dergelijke radicale acties zijn (vooral internationaal) meerdere successen behaald. Illegale acties in het algemeen hebben een belangrijke plaats in de geschiedenis van de sociale bewegingen en de toekomst zal mogelijk niet anders zijn. Niemand wil de wet overtreden, maar wanneer andere actievormen niet snel genoeg resultaat boeken, lijken sommige actievoerders geen andere optie meer te zien. Het is óf de eigen vrijheid riskeren, óf riskeren dat er nog meer dieren sterven omdat een legale campagne lang kan duren.
Gaan we de komende tijd nog meer horen van het DierenBevrijdingsFront? Die kans zit er zeker in, met de brandstichting is er een nieuwe interesse ontstaan in de ondergrondse beweging. De figuurlijke, en misschien wel letterlijke, vlam zal misschien worden overgedragen aan een nieuwe lichting rebellen. De toekomst zal het leren.